Tsjechisch Pasen

Passieweek en tradities

De week vóór Pasen wordt de Goede Week genoemd. Voor gelovigen is Aswoensdag of in het Tsjechisch ook wel Lelijke Week genoemd. Op die dag brengt men het verraad van Judas, een lelijke daad, in herinnering. Aswoensdag, omdat op die dag de as uit schoorstenen werd geveegd. Op die dag wordt weliswaar schoongemaakt, maar toch zouden we niet zuur moeten kijken, want dan zouden we, zo zegt het bijgeloof, elke woensdag in dit jaar een lelijk gezicht gaan trekken. Op Witte Donderdag zouden we spinazie, kool of bijvoorbeeld brandnetelsalade moeten eten om het hele jaar door gezond te blijven, tenminste, dat schrijft een van de paasgewoontes voor. Op donderdag luiden tijdens de mis de kerkklokken voor de laatste maal, voordat ze volgens het bijgeloof hun jaarlijkse vliegreis naar Rome maken. Op Goede Vrijdag werd het klokgelui daarom vervangen door allerlei ratels of kleppers, grote en kleine, die op kruiwagens waren bevestigd. Op de Vrijdag wordt tevens getreurd om het overlijden van Jezus en een dag waarop streng gevast wordt. Stille Zaterdag is voor gelovigen een dag van stilte en verwachting. Maar op zaterdag witte men ook en maakte men schoon. Op de Opstanding van Jezus moet men zich goed voorbereiden. In geen enkel huishouden mag de gedekte tafel ontbreken, de paasvulling, de ram of de paasstol en de judas. De feestelijkheden duren de hele zondag, de kathedralen en de kerken zijn weer geopend en de gelovigen herdenken de kruisiging van Christus. En op maandag? Maandag staat helemaal in het teken van de volkstradities! En welk zijn dat?

Men beschildert eieren – paaseieren

Het bekendste symbool van Pasen, en dat niet alleen in de Tsjechische Republiek, zijn de versierde eieren, die ooit vruchtbaarheid en nieuw leven symboliseerden. Maar tegenwoordig hebben ze nog slechts een decoratieve functie. Men versiert op traditionele wijze de schalen van leeggeblazen eieren en bewerkt ze verder volgens familie- of regionale tradities. Kortom, elke versiering is weer anders. Je kunt geschilderde en bekraste eieren vinden, met uischillen of anderszins met natuurlijke kleurstoffen geverfde eieren, geëtste, met metaaldraad omhulde, met was getekende en geperforeerde eieren. De techniek van de versiering met stro is uiterst traditioneel. Je kleurt de schaal eerst en beplakt die dan met bijzonder kleine deeltjes van te voren gereedgemaakt stro. Je kunt hier bijvoorbeeld een schitterende handleiding vinden. Sommige eieren zijn ware kunstwerken en de vervaardiging ervan duurt meerdere dagen. En ze zijn bovendien breekbaar!

Paastwijg

Een van de Tsjechische Paasgewoontes is het slaan van meisjes en vrouwen met handgemaakte paastwijgen. Zo’n paastwijg wordt al in de 14e eeuw genoemd, maar de traditie is zeer waarschijnlijk ouder en stamt uit de voorchristelijke tijd. Jongens en mannen sloegen hun lief met wilgentwijgen, zodat ze lang gezond en jong zou blijven. Geleidelijk aan ontwikkelde zich de mode, waarbij twijgen in elkaar gevlochten worden en uiteindelijk werden zulke lange en ingewikkeld gevlochten twijgen de trots van de eigenaars. Tot op heden bestaan er meterslange gevochten paastwijgen. Maar die dienen uiteraard slechts als versiering. Het ten gehore brengen van paasverzen en het slaan met paastwijgen houdt zich in Tsjechië nog steeds staande, zij het dan dat deze traditie langzaam in de grote steden uitsterft. Traditioneel bezoeken jongens en mannen op Paasmaandag hun buren en brengen daar hun paasverzen ten gehore. Daarvoor ontvangen ze een beschilderd ei, een kleurig lint op de paaswijg, zoetigheid of iets sterkers. Met name in Moravië, waar men traditioneel brandewijn stookt, is deze gewoonte populair.

Waar kunnen we deze traditie aantreffen?

Alle Tsjechische openluchtmusea pogen de Tsjechische volkstradities levend te houden. Het populairst is het evenement dat Pasen in Moravisch Walachije heet en dat zich afspeelt in het openluchtmuseum in Rožnov pod Radhoštěm in Moravië. Een ander openluchtmuseum dat de traditionele paasgewoontes in ere houdt, is het openluchtmuseum Veselý Kopec (Vrolijke Heuvel) in Oost-Bohemen. De meeste historische bouwwerken zijn versierd en verwelkomen hun bezoekers met open armen. De medewerkers van het openluchtmuseum laten u kennismaken met traditionele volksgewoontes, waarvan enkele allang in de vergetelheid zijn geraakt. Meestal kunt u hier ook zelf iets kleins vervaardigen als aandenken. 

Geestelijke dimensie

Tsjechië bezit een katholieke traditie en verliest evenmin de geestelijke dimensie van Pasen uit het oog. Die worden op tal van bedevaartsoorden in herinnering gebracht, zoals op de Svatá Hora (Heilige Berg) bij Příbram in Midden-Bohemen, in de Rooms-Katholieke parochie in Velehrad in Moravië en op de Zelená hora (Groene Berg) in Žďár nad Sázavou, die genoteerd staat op de monumentenlijst van de UNESCO.