Czeska Wielkanoc

Wielki Tydzień i jego zwyczaje

Tydzień poprzedzający Wielkanoc nazywany jest Wielkim Tygodniem. Dla chrześcijan pierwszym ważnym dniem jest Wielka Środa (w Czechach zwana Brzydką Środą, a także „Środą Sadzometną”), która przypomina zdradę Judasza, czyli zły uczynek. Środa Sadzometna (wymiatającą sadzę) dlatego, że tego dnia wymiatano sadzę z komina. Choć w tym dniu się sprząta, nie powinniśmy się dąsać i gniewać, bo inaczej zgodnie z przesądami taką nachmurzoną twarz moglibyśmy mieć w każdą środę przez cały rok. Zgodnie z jednym z wielkanocnych zwyczajów w Wielki Czwartek (w Czechach zwany Zielonym Czwartkiem) należy jeść szpinak, kapustę lub sałatkę z pokrzyw, aby zachować zdrowie przez cały rok. W czwartek w czasie mszy dzwony kościelne dzwonią ostatni raz, zanim, zgodnie z przesądem, wyruszą na swój coroczny lot do Rzymu. W Wielki Piątek głos milczących dzwonów zastępowały różne kołatki lub klekotki, małe i duże, przymocowane na taczkach. Wielki Piątek jest również dniem żałoby po śmierci Jezusa i dniem ścisłego postu. Wielka Sobota (w Czechach zwana Białą Sobotą) to dla wierzących dzień ciszy i oczekiwania. W Wielką Sobotę malowano mieszkania na biało i sprzątano. Przygotowania do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego musiały być dokładne. W żadnym domu nie mogło brakować nakrytego stołu, farszu wielkanocnego, ciast, takich jak baranek, mazance (ciasto drożdżowe z rodzynkami) czy judasze (drożdżówki). Świętowanie trwa w niedzielę, kiedy świątynie i kościoły znów są pełne, a wierzący świętują zmartwychwstanie Chrystusa. A poniedziałek? Poniedziałek należy tylko do tradycji ludowych! A jakich?

Malowane jajka – pisanki

Najpopularniejszym symbolem Wielkanocy, nie tylko w Republice Czeskiej, są zdobione jajka, które dawniej symbolizowały płodność i nowe życie. Dziś jednak pełnią już funkcję jedynie dekoracyjną. Wydmuszki z jajek tradycyjnie ozdabia się zgodnie z regionalną lub rodzinną tradycją. Jednym słowem, ich wzory i sposób zdobienia bardzo się różnią. Można więc spotkać jajka malowane i drapanki, barwione łupinami cebuli i innymi barwnikami naturalnymi, pisanki trawione octem, oplatane drutem lub zdobione gorącym roztopionym woskiem, a także pisanki ażurowe. Bardzo tradycyjna jest technika zdobienia słomą. Wydmuszkę należy najpierw pomalować, a następnie polepić miniaturowymi kawałkami wcześniej przygotowanej słomy. Piękną instrukcję można znaleźć tutaj. Niektóre pisanki wyglądają jak dzieła sztuki, a ich wykonanie zajmuje nawet kilka dni. A do tego są takie kruche!

Pomlázka (rózga)

Już od kilku wieków czeska Wielkanoc ma zwyczaj symbolicznego bicia dziewcząt i kobiet ręcznie zrobioną rózgą (czes. pomlázką). Pierwsze wzmianki o pomlázce pochodzą już z XIV wieku, ale tradycja jest prawdopodobnie starsza i sięga czasów przedchrześcijańskich. Chłopcy i mężczyźni smagali swoje ukochane gałązkami wierzbowymi, aby długo zachowały zdrowie i młodość. Stopniowo rozwijała się moda zaplatania wierzbowych gałązek, by w końcu długa i misternie zapleciona rózga stała się chlubą właściciela. Do dziś niekiedy pomlázki osiągają kilka metrów. Te oczywiście służą wyłącznie do dekoracji. W Republice Czeskiej obchodzenie domów z pomlázką jeszcze ciągle się utrzymuje, chociaż w większych miastach zwyczaj ten powoli zanika. Tradycyjnie w Poniedziałek Wielkanocny chłopcy i mężczyźni z rózgą odwiedzają swoich sąsiadów. Dostają za to malowane jajka, kolorową wstążkę na rózgę, coś słodkiego lub coś mocniejszego. Szczególnie na Morawach, gdzie wciąż żywa jest tradycja domowej produkcji destylatów, chodzenie z pomlázką jest wśród mężczyzn bardzo popularne.

Gdzie można się spotkać z tradycjami

Wszystkie czeskie skanseny starają się zachować czeskie ludowe tradycje. Do najpopularniejszych wydarzeń należy tzw. Wielkanoc na Wołoszczyźnie, która odbywa się w skansenie w Rožnovie pod Radhoštěm na Morawach. Kolejny skansen, który stara się propagować tradycyjne zwyczaje wielkanocne, to skansen Veselý Kopec w Czechach Wschodnich. Najczęściej wszystkie zabytkowe budynki są tutaj pięknie udekorowane, a odwiedzający witani są z otwartymi ramionami. Pracownicy skansenu w strojach z epoki opowiadają o tradycyjnych zwyczajach ludowych, z których część już dawno zapomniano. Zwykle mogą tu Państwo sami także zrobić coś małego na pamiątkę.

Wymiar duchowy

W Republice Czeskiej z jej katolicką tradycją przetrwał także duchowy wymiar Świąt Wielkiej Nocy. Przypomina się go w wielu miejscach pielgrzymkowych, jak choćby na Świętej Górze koło miasta Przybram w Czechach Środkowych, w parafii rzymskokatolickiej na Velehradzie na Morawach lub na Zielonej Górze koło Žďáru nad Sázavou, która jest wpisana na Listę UNESCO.